Gouda in gevaar

„Bij de Kleiwegpoort, die ooit op deze plaats stond, gebeurde op 30 juni 1672 iets wat niemand in de jaren ervoor voor mogelijk had gehouden. Prins Willem III trok hier toen namelijk in een feestelijke optocht de stad binnen.

Om te begrijpen waarom dit zo bijzonder was, moet u weten dat de Staten van Holland – waarin de achttien voornaamste steden van Holland zitting hadden – vijf jaar eerder het Eeuwig Edict hadden opgesteld. Hierin zwoeren ze dat Holland nooit meer een stadhouder zou aanstellen. Ze wilden zo voorkomen dat de toen 17-jarige prins Willem III ooit die functie en bijbehorende macht zou krijgen, net zoals eerder zijn overleden vader Willem II, zijn grootvader Frederik Hendrik en diens halfbroer prins Maurits.

Oorlog
Gouda was een van de drie felste voorstanders van het edict. Maar die anti-Oranjegezinde houding veranderde radicaal in 1672. Frankrijk begon namelijk steeds meer met oorlog te dreigen. Onder druk hiervan stelde de Republiek prins Willem III eerst al na veel discussie aan als kapitein-generaal voor één veldtocht. Willem III stond hierbij wel onder toezicht van zes Staatse gedeputeerden, onder wie de Goudse Hieronymus van Beverningh.

Kort erop verklaarde Frankrijk, geholpen door Engeland en de bisschoppen van Munster en Keulen, de oorlog aan de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Vanuit het oosten vielen de legers het land binnen. De verdediging van de Republiek was sterk verwaarloosd, en de legers onder leiding van de prins konden niets beginnen. De vijand veroverde alles wat op zijn weg kwam. Het Staatse leger was gedwongen zich achter de waterlinie terug te trekken. De polders stonden toen overigens nog steeds niet voldoende onder water.

Gevaar
In Holland was iedereen verstijfd van schrik. In allerlei steden brak opstand uit. Ook in Gouda. De regenten waren radeloos, het volk redeloos en het land reddeloos. Het volk gaf de regenten de schuld van de snelle Franse opmars richting Holland. Volgens de gewone mensen kon maar één man de Republiek redden, en dat was prins Willem III. Maar dan moest hij de macht van stadhouder krijgen.

Daar weigerde onder meer het stadsbestuur van Gouda aan te denken. Maar de situatie werd steeds dreigender. De Fransen waren op 24 juni al in Woerden en Oudewater. Gouda lag maar nét achter de Waterlinie, en die was hier ook nog eens op haar smalst.

Gouda lag dus op een heel gevaarlijk punt. Het strijdtoneel kwam steeds dichterbij! Bovendien had de raadspensionaris, Johan de Witt, begin juni al laten weten geen milities meer over te hebben om Gouda te beschermen.

Gedwongen
De burgers hoorden vervolgens dat Dordrecht – de belangrijkste stad in Holland – de prins had uitgenodigd voor een maaltijd. De stad lag eveneens gevaarlijk, en wilde graag zeker zijn van militaire steun van de prins. De bevolking had het bestuur vervolgens gedwongen om de prins steun toe te zeggen bij zijn benoeming tot stadhouder.

Hierop eiste de bevolking van Gouda hetzelfde. Het stadsbestuur kon niet anders dan prins Willem III uitnodigen. Om de steeds oproerigere bevolking weer tot rust te brengen, én om de prins  bescherming te vragen tegen de Fransen.

Onderdanig
Op 30 juni werd de prins per koets Gouda binnengehaald. De volledige magistraat (de burgemeesters, schout en schepenen) had zich buiten de Kleiwegpoort opgesteld. Ze hadden gezworen dat ze nooit meer een stadhouder wilden, maar nu stonden ze heel onderdanig klaar om de prins met alle egards te ontvangen. En om hem hun steun toe te zeggen bij een stemming over zijn benoeming tot stadhouder. Ze konden niet anders.

Eerst reed de prins naar het stadhuis voor een onderhoud, daarna kreeg hij een maaltijd in het Herthuis aangeboden. In datzelfde gebouw zit nu de Etos. Het werd een rijkelijk diner, met wild en wijn. De rekening bedroeg rond de 1000 gulden, omgerekend naar nu bijna 11.000 euro. Drie dagen later ontsloeg Gouda zich officieel van de eed aan het Eeuwig Edict uit 1667, en besloot ze samen met de andere steden van Holland om de prins tot stadhouder te benoemen. Alle hoop was nu gevestigd op de prins van Oranje, de nieuwe stadhouder Willem III.”

Verteld door Ineke Verkaaik-Hogervorst, voorzitter van het Historisch Platform Gouda.

Dit verhaal is geschreven door Dick den Braber voor het project Gouda Vestingstad van het Historisch Platform Gouda ism Stichtingen Oude Hollandse Waterlinie en Struinen en Vorsen. Dit verhaal mag gepubliceerd worden, mits er een verwijzing en (indien dit digitaal gebeurt) een koppeling naar de bron en het volledige verhaal bij komt te staan.